آینده فروشی در شهرها و روستاها متوقف شود!

به گزارش «پیامدنیوز»، بودجه­‌ریزی شهری در سال­های اخیر، دستخوش تحولات زیادی شده­است. تشکیل شوراهای شهر و روستا از سویی به افزایش مشارکت مردمی در فرایندهای تصمیم‌­گیری منجر شده و از سوی دیگر، توجه به مباحث آینده­نگری و الزامات قانونی، اهمیت مضاعفی پیدا کرده­است. بویژه آنکه بررسی شاخص­های مرتبط با تحولات جمعیت، سکونتگاه­ها، زیرساخت­های خدمات­رسانی و سرمایه­‌های طبیعی، از روند نامتوازن و ناپایدار توسعه در اغلب مناطق کشور حکایت دارد. استان مازندران با جذب 1 میلیون و 800 هزار مهاجر در سال­های اخیر، اقتصاد شهری متفاوت از بقیه کشور را تجربه کرده­ است. ساخت‌­وساز گسترده از یک­سو و نیازهای سرمایه‌­ای در حوزه توسعه پایدار و نگهداشت سرمایه­‌های زیست‌­محیطی بویژه مدیریت پسماند و فاضلاب از سوی دیگر، نیاز به استراتژی‌­های درازمدت در بودجه­‌ریزی شهری را نمایان­‌تر می­‌کند. متاسفانه چون شهرها شنونده خوبی برای صدای دانشگاه­‌ها نیستند، شاهد برخی کاستی­‌ها در این عرصه هستیم.

برای بررسی ابعاد مختلف این موضوع به سراغ ابراهیم شیرود عشوریان جامعه‌­شناس و فرماندار شهرستان رامسر رفتیم. او که تحصیلات جامعه­‌شناسی اقتصادی و توسعه خود را در مقطع دکتری پیگیری کرده­، سوابق مدیریتی مانند بخشدار خرم آباد، بخشدار مرکزی رامسر و معاون برنامه‌­ریزی و توسعه مدیریت آموزش و پرورش این شهرستان را در کارنامه خود ثبت کرده‌­است. شیرود عشوریان، مدیریت آگاهانه، وفاق و همدلی اجتماعی و همچنین مشارکت جوانان و بهره­گیری از ظرفیت‌­های اندیشه‌­ای آنان را سرلوحه برنامه‌­ریزی موفق برای توسعه پایدار می­‌داند.

*بودجه­‌نویسی مطلوب برای مدیریت شهرها، چه ویژگی­‌هایی دارد؟

در این خصوص باید به چند موضوع توجه کرد. اولین مساله، مقررات قانونی ناظر بر بودجه‌ریزی شهری و اجرای آن است. اسناد بالادستی متعددی در خصوص بودجه‌­نویسی شهری وجود دارد که لازم است شوراهای محترم شهر، به آن توجه کنند. دقت و توجه به این مقررات، موجب می­‌شود نه تنها مسایل و مشکلات نظارتی به وجود نیاید، بلکه شاهد حمایت دستگاه­‌های نظارتی از حسن اجرای قانون باشیم.

از دیگر موضوعاتی که در بودجه‌ریزی شهری باید مورد توجه قرار گیرد، ایجاد درآمدهای پایدار و دراز مدت است که متاسفانه اکنون، گمشده سند بودجه بسیاری از شهرهای کشور است. عوارض ساخت‌وساز که در حال حاضر به یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی بسیاری از شهرداری‌ها در سراسر کشور تبدیل شده­ است، نمی‌تواند منبع درآمدی پایدار به شمار آید.

از سوی دیگر حدود دو دهه است که حرکت به سمت بودجه‌­ریزی عملیاتی در دستور کار دستگاه­‌های مختلف اجرایی قرار گرفته­ است. این روش که بودجه‌­ریزی را از روزمرگی دور کرده و با برنامه‌ریزی همسو می‌­کند، باعث می‌­شود توازن لازم بین ردیف­‌های مختلف برقرار شود. بویژه هزینه‌­کرد بودجه­‌های جاری نیز در راستای بودجه توسعه زیرساخت­ها مورد توجه قرار گیرد.

* به رغم دسترسی آسان به درآمدهای هنگفت عوارض ساخت و ساز، توصیه شما این است که به دنبال منابع دیگری هم برویم. چرا طراحی منابع درآمد پایدار برای شهرهای در حال توسعه مهم است؟

چون بحث ساخت­‌وساز که اکنون از رونق بسیار بالایی برخوردار است، سال‌های آینده به نقطه اشباع می‌رسد و اگر یک شهرداری بخواهد تمام فرایندهای خدمات­‌رسانی خود را به این منبع درآمدی این حوزه گره بزند، در آینده نزدیک با چالش‌های مالی جدی مواجه خواهد شد.

موضوع بعدی که در این میان باید به آن توجه کرد، منابع درآمدی مربوط به خدمات سرانه کاربری، تغییر کاربری و کمیسیون­‌های جرایم حوزه ساخت، اعم از کمیسیون تخلفات جزیی، کمیسیون ماده 99 در روستاها و  کمیسیون ماده ۱۰۰ در شهرها است. اگر شهرداری­‌ها و دهیاری­‌ها از منابع مالی پایدار برخوردار نباشند و برای اداره امور به درآمدهای مبتنی بر جریمه متکی شوند، در عمل به تشویق تخلف اهتمام خواهند ورزید و برنامه‌­ریزی توسعه متوازن شهر یا روستا، با اختلال مواجه خواهد شد.

مدیریت شهری باید در طراحی راهبردهای کلان توسعه شهر، دستیابی به شهر با کیفیت بالاتر زیست برای ساکنان را مدنظر قرار دهد و اگر حیات اقتصادی شهر را به ساخت‌­وساز گره بزنیم، ناچار دستیابی به افق­‌های ترسیم شده در اولویت دوم قرار می­گیرد و برای پرداخت هزینه‌­های جاری، استانداردهای توسعه شهری به حاشیه می روند. تاکید می کنم که فروش آینده و محیط زیست شهری، راه خوبی برای تامین مالی مدیریت شهری نیست و باید مراقب حفظ سرمایه‌­های غیرمالی شهرها از قبیل منابع آب، خاک و هوا نیز باشیم. متاسفانه رشد سازه‌­ها با رشد زیرساخت­ها هماهنگی ندارد و در صورتی که جهت­گیری بودجه را اصلاح جدی نکنیم، سال به سال گرفتارتر خواهیم شد. مسایلی مانند ترافیک، قطع آب و برق، آسیب­های زیست محیطی، سواحل آلوده، آلودگی شدید آب­های زیرزمینی و بوی تعفن، همگی نشانه­‌هایی از این عدم تعادل هستند. رشد جمعیت از طریق مهاجرپذیری، در کنار رونق اقتصادی که به همراه دارد، نیازمند بررسی ظرفیت و رعایت محدوده جمعیت­پذیری هر شهر نیز هست. اگر از تاب­آوری طبیعت شهرهای ساحلی در مقابل رشد جمعیت غفلت کنیم، در آینده نزدیک، شاهد اتفاق‌­های ناگواری خواهیم بود. تاب­آوری شهرهای ساحل خزر، به مراتب کمتر از سیل عظیم جمعیتی است که به این شهرها روانه می شود. همچنین غفلت از مسایل فرهنگی، باعث می­شود شهر به مرور از دست بومی­‌ها خارج شده و میراث و جاذبه­‌های فرهنگی خود را نیز از دست بدهد.

* در ارزیابی دارایی­‌های یک شهر، محیط زیست چه جایگاهی دارد و چگونه باید از این دارایی محافظت کرد؟

در دهه‌های اخیر ادبیات توسعه در جهان تغییر کرده­است. سال‌ها قبل، یک شهر را عمدتاً با سازه‌های عمومی و خصوصی آن از قبیل پل‌­ها، برج­های تجاری و مسکونی و سیستم حمل­‌ونقل آن ارزشیابی می­کردند. اما اکنون شهرهایی ارجحیت دارند که کیفیت زندگی مطلوب­تری را در اختیار ساکنان خود قرار می دهند و بخشی از این کیفیت، مربوط به پاکی هوا و منابع آب و خاک است.

وقتی تاریخ توسعه شهرها در چند دهه اخیر را مطالعه می کنیم می بینیم که برخی شهرهای بزرگ مانند لندن، شانگهای و دهلی نو، در سال­های گذشته از مسایل زیست محیطی غفلت کردند ولی در نهایت متوجه اهمیت توسعه مبتنی بر محیط زیست شدند و مسیر توسعه را اصلاح کردند. امروزه تجربه پاک­ترین شهرهای جهان مانند کپنهاگ در دانمارک، شهر سنگاپور، هلسینکی در فنلاند و بریزبن در استرالیا پیش روی ماست و می­بینیم که محافظت از هوا، آب و خاک در این شهرها، چگونه به ثروتمندتر شدن و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان این شهرها نیز کمک کرده است.

همچنین سهولت دسترسی همه شهروندان بویژه عابر پیاده، سالمندان، کودکان و زنان به خدمات شهر، از دیگر شاخص­های ارزیابی موفقیت مدیریت شهری به شمار می‌­آید‌. توجه به این نکته ضروری است که اگر از دارایی­‌های سبز یک شهر محافظت نکنیم، در آینده روند رشد قیمت زمین در آن شهر با چالش هایی جدی مواجه خواهد شد.

*با محدود شدن زمین­های شهری و تقویت بازار خرید و فروش زمین، تمایل اقتصادی به دستکاری در طرح­های جامع توسعه شهر و هادی توسعه روستاهای مجاور شهرها افزایش می­‌یابد. چه پیشنهادی دارید که در عین کنترل این دستکاری‌­ها، منافع اقتصادی مطلوبی برای اهالی بومی تعریف شود؟

متاسفانه اکنون مهمترین منبع تولید ثروت در منطقه، فروش زمین است. افزایش سرمایه و درآمد اهالی شهرها و روستاهای رامسر، فی نفسه موضوع خوشحال کننده­ای است؛ اما در عین حال باید توجه کنیم که این منافع چگونه می­تواند دایمی شود و نسل های بعدی نیز از آن منتفع شوند؟

می­دانیم که ساده‌­ترین راه، همیشه بهترین راه نیست. اگر مراقبت لازم در خصوص شیوه­‌های جذب سرمایه از خارج استان را نداشته باشیم، سهم مالکیت بومی به سرعت کاهش می یابد و همچنین سرمایه‌­های زیست محیطی در معرض آسیب قرار می­گیرد.

گردشگری پایدار، تقویت صنایع کوچک دوستدار محیط زیست بویژه صنایع­دستی و راهکارهایی از این دست، بازار اشتغال و سرمایه گذاری در منطقه را به رونق مناسبی می­رساند که به ساکنان منطقه کمک می­کند بتوانند سرمایه­‌های بین نسلی خود مانند زمین، رودخانه، جنگل و ساحل را حفظ کنند و به جای از دست دادن سرمایه­‌های طبیعی خود، به مطالبه­گری توسعه پایدار اهتمام ورزند. البته این کار، در گروی همسو کردن سرمایه­های اجتماعی، انسانی و اقتصادی است که قطعا این همسویی، نتایج بسیار درخشانی برای مردم به همراه خواهد داشت.

در دهه‌­های آینده، گردشگری به عنوان موتور پیشران اقتصاد عمل خواهد کرد و ارتقای درآمدهای عمومی، وابستگی شدیدی به توسعه گردشگری سبز خواهد داشت. به یقین در تحولات آتی، زمین­‌های دارای درخت بسیار گران­بهاتر از زمین­های مسکونی خواهد شد. تجربه کشورهای مختلف در حال توسعه، این واقعیت را اثبات کرده­است.

 *برای توزیع منافع صنعت گردشگری به عموم مردم و برخورداری فراگیر از منافع اقتصادی آن در شهرهای هدف گردشگری، چه پیشنهادی دارید؟

صنعت گردشگری در جهان، شیوه‌های متفاوتی دارد که بخشی از ظرفیت این شیوه­ها، در ایران به خوبی مورد استفاده قرار نمی­‌گیرد. شهرستان رامسر از ظرفیت­‌های خوبی برای متنوع‌­سازی صنعت گردشگری بویژه هیدروتوریسم، گردشگری روستایی و گردشگری سلامت برخوردار است.

برخی گردشگران با علمِ به ارزش­‌های محلی بویژه محیط زیست، غذاهای محلی، آیین­ها و سبک زندگی و… تلاش می­کنند از تصرف فرهنگی و یکسان­سازی مقاصد گردشگری پرهیز کرده و تنوعِ فرهنگی را ارج بگذارند. البته ضرورت بهره­گیری از چنین ظرفیت­هایی، برنامه­ریزی در جهت حفظ اسلوب­‌های زندگی محلی است.

اگر به شناختِ تنوع جاذبه­‌های گردشگری شهرستان رامسر اهتمام بورزیم، قطعا تعداد قابل توجهی از چنین گردشگرانی راهی منطقه می شوند. گردشگرانی که از ویرانگری طبیعت و ساخت ویلاها و برج­ها پرهیز می­کنند و  اقامتگاه­های سنتی را ترجیح می­دهند. آنها در جستجوی تجربه همزیستی با روستانشینان و زندگی طبیعی، از فضای شهرهای مدرن می­گریزند.

از سوی دیگر جریان­های علاقمند به خوراکی­ها و نوشیدنی­های ارگانیک و دوستداران صنایع دستی اصیل نیز می­توانند به بازتوزیع مطلوب­تر درآمدهای صنعت گردشگری بین عموم مردم منطقه کمک کنند.

برگزاری رویدادهای گردشگری سبز، می­تواند به شکوفایی هر چه بهتر چنین ظرفیت­های متنوعی کمک کند. مزارع کشاورزی، دشت­های رشد گیاهان دارویی، مراکز پرورش گل و گیاه، باغ­های مرکبات و سایر میوه­ها، صنایع شیلات اعم از پرورشی و طبیعی و … در قالب رویدادهای سالیانه، می­توانند محمل مناسبی برای جذب گردشگران سبز باشند. در این زمینه اجرای برنامه‌­هایی مانند جشنواره­‌های گل گاو زبان، شکوفه­‌های بهار نارنج، گزنه، بابونه، ماهی­سفید، آواکادو، کیوی و مرکبات، خرمالو، اربه، ازگیل جنگلی (کنس)، گلابی جنگلی و … نیز می­توانند راهگشا باشند.

از سوی دیگر، طبیعت و شرایط آب­وهوایی شهرستان رامسر به گونه­ای است که می­تواند از بهترین مقاصد گردشگری سلامت، بویژه در زمینه بیماری­های تنفسی باشد. در این زمینه اخیرا گردشگران سلامت از کشورهایی مانند عمان، عراق و امارات متحده­عربی به رامسر می­آیند که لازم است برای جهش تعداد این نوع گردشگر، برنامه ریزی جدی­تری انجام شود و تمام دستگاه­‌های اجرایی در این راستا، هماهنگی کامل داشته ­باشند.