زنگ خطر در خانواده‌های ایرانی؛ اختلال دوقطبی در نوجوانان را جدی بگیرید
در سایه فشارهای اقتصادی، تنش‌های اجتماعی و تغییرات روانی دوران بلوغ، اختلال دوقطبی به‌عنوان یکی از چالش‌های جدی سلامت روان نوجوانان ایرانی در حال گسترش است. این بیماری با نوسانات شدید خلقی، نه‌تنها نوجوان را، بلکه کل ساختار خانواده را درگیر می‌کند.
الهه کاکائی: متخصصان حوزه روان‌پزشکی نسبت به افزایش شیوع اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder) در میان نوجوانان ایرانی هشدار داده‌اند؛ اختلالی که در دهه‌های گذشته عمدتاً در بزرگسالان تشخیص داده می‌شد، اما امروز مرز سنی آن تا پیش از ۱۸ سالگی نیز پایین آمده‌است.
از نوسان خلقی تا بحران خانوادگی
اختلال دوقطبی با چرخه‌های متناوب شیدایی (مانیا) و افسردگی (دیپرشن) شناخته می‌شود. در نوجوانان، این علائم ممکن است به‌شکل رفتارهای پرخطر، پرحرفی‌های غیرعادی، بی‌خوابی، افت تحصیلی، انزوا، پرخاشگری یا حتی خودآزاری بروز کند.
دکتر نازنین محمدی، روان‌پزشک نوجوانان ر این زمینه می‌گوید: «در بسیاری از پرونده‌هایی که طی سال گذشته ارجاع داده شده‌اند، نوجوانانی دیده می‌شوند که در خانواده‌های پرتنش یا بدون ساختار حمایتی رشد کرده‌اند. این بیماری اگر زود شناسایی نشود، مسیر زندگی و تحصیل نوجوان را مختل می‌کند.»
عوامل شکل‌دهنده اختلال؛ از ژنتیک تا جامعه
طبق یافته‌های متخصصان، ژنتیک (سابقه خانوادگی)، تجربیات آسیب‌زای دوران کودکی، مصرف مواد روان‌گردان و تحولات هورمونی دوران بلوغ از مهم‌ترین دلایل بروز اختلال دوقطبی در نوجوانان است.
در خانواده‌هایی که یکی از والدین مبتلا به بیماری‌های خلقی هستند، احتمال ابتلای فرزند به اختلال دوقطبی تا ۴ برابر بیشتر از جمعیت عمومی است. با این حال، تجارب روان‌اجتماعی منفی همچون طلاق، مهاجرت، فشار تحصیلی شدید و قلدری در مدرسه نیز به‌عنوان محرک‌های اصلی در نوجوانان ایرانی گزارش شده‌اند.
سکوت خطرناک خانواده‌ها
یکی از مشکلات رایج در ایران، ناآگاهی خانواده‌ها نسبت به علائم این بیماری و همچنین انگ اجتماعی ناشی از مراجعه به روان‌پزشک است. بسیاری از والدین، رفتارهای نگران‌کننده نوجوان خود را به «نوسانات طبیعی سن بلوغ» نسبت می‌دهند و از درمان به‌موقع غافل می‌مانند.
الهام، مادر یک نوجوان مبتلا می‌گوید: «مدت‌ها فکر می‌کردم پسرم فقط تنبل یا افسرده است، اما بعد از یک دوره شیدایی و بی‌خوابی مداوم، فهمیدیم موضوع بسیار جدی‌تر است.»
نقش دولت و آموزش و پرورش
کارشناسان بر لزوم ورود جدی وزارت آموزش و پرورش، نظام بهداشت روان و رسانه‌ها برای آموزش خانواده‌ها و شناسایی زودهنگام اختلالات خلقی در مدارس تأکید دارند. راه‌اندازی واحدهای مشاوره تخصصی، همکاری با روان‌شناسان و کاهش برچسب‌زنی اجتماعی، می‌تواند مانع از گسترش بحران شود.
آرام، اما جدی نگاه کنیم
اختلال دوقطبی در نوجوانان، بحرانی خاموش است که در صورت بی‌توجهی، می‌تواند به فجایع روانی، تحصیلی و خانوادگی منجر شود. همان‌قدر که خانواده در بروز یا تشدید این اختلال نقش دارد، می‌تواند با آگاهی و همراهی، نقشی تعیین‌کننده در درمان و بهبود آن ایفا کند.