نظارت بر فعالیت مجازی کودکان چقدر امکان‌پذیر است؟
از اپراتورهای تلفن‌های همراه انتظار می‌رود که یک گروه سیم‌کارت مخصوص افراد زیر ۱۸ سال تولید کنند تا امکان نظارت بر ارتباط‌های کودکان و نوجوانان فراهم شود. بیماری کرونا و رسمی شدن دسترسی به فضای مجازی برای کودکان، مشوقی برای تولید این سیم‌کارت‌ها شد اما این تقاضا به سرعت فروکش کرد.
به گزارش پیامدنیوز، هنوز هم رایج‌ترین روش این است که پدر یا مادر یکی از سیم‌کارت‌های اضافی خود را به فرزندشان بدهند. در فضایی که خرید و نصب انواع فیلترشکن‌ها عادی است، چه کسی باید نظارت بر نحوه استفاده از اینترنت را برای بچه‌ها انجام دهد؟ آموزش و پرورش؟ اپراتورها یا والدین؟
۱۰ سال قبل سیم‌کارت ویژه کودک و نوجوان موضوع مهمی نبود زیرا هنوز گوشی‌های هوشمند رواج پیدا نکرده بودند. در آذرماه ۹۳ کمیسیون سازمان تنظیم مقررات با مصوبه‌ای اپراتورهای تلفن همراه را از فروش سیم‌کارت به افراد زیر ۱۸ سال منع کرد. قبل از آن هم این کار چندان قانونی نبود زیرا برای خرید سیم‌کارت نیاز به کارت ملی است که برای افراد کمتر از ۱۸ سال صادر نمی‌شود. از سال ۹۳ اپراتورها، طرح‌هایی برای سیم‌کارت زیر ۱۸ سال ارائه کردند که تقریبا تمام آن‌ها شامل فروش سیم‌کارت به والدین، اما به نام کودکان و نوجوانان ۶ تا ۱۸ ساله بود. هنوز آموزش و پرورش نقشی نداشت و شاید اپراتورها می‌دانستند که این سیم‌کارت‌ها فروش خاصی نخواهند کرد زیرا مشتری هم معمولا ترجیح می‌دهد سیم‌کارتی بخرد که خدمات کامل داشته باشد.
قصه‌های آموزشی کرونا
بعد از انتشار بیماری کرونا در سال ۹۸ مدارس به فضای مجازی منتقل شدند و بهانه‌ای برای دور نگه داشتن بچه‌ها از اینترنت وجود نداشت. آموزش و پرورش که درگیر اداره کردن شبکه «شاد» بود موضوع نظارت بر اینترنت را فقط به صورت توصیه، پیام، برگزاری همایش و … اجرا کرد و ترجیح داد موضوع را به والدین و اپراتورها بسپارد. شبکه شاد در ابتدا ضعیف بود و دیگر جایی برای محدود کردن جریان داده‌ها نمی‌ماند.
اینجا بود که برای پدر و مادرهای نگران، سیم‌کارت مخصوص کودکان اهمیت پیدا کرد اما با طولانی شدن دوره ابتلا به بیماری کرونا، موضوع سیم‌کارت‌های مخصوص به حاشیه رفت. با بررسی بازار فروش سیم‌کات در سال‌های مختلف می‌شود فهمید که اپراتورها – به جز یکی دو مورد – توزیع این سیم‌کارت‌ها را متوقف کردند و به روال سابق برگشتند. فقط سیم‌کارت‌هایی باقی ماندند که نام کودک و نوجوان دارند اما اینترنت روی آن‌ها به شکل عادی است. اکنون تقاضای سیم‌کارت مخصوص کودکان آنقدر نیست که بر بازار مصرف تاثیر جدی بگذارد. در این سال‌ها خرید و نصب فیلترشکن یکی از کسب و کارهای رایج در فضای مجازی است. گویا والدین هم حساسیت گذشته را ندارند و به دنبال تهیه سیم‌کارت مخصوص برای فرزندان خود نیستند.
معیار نظارت؛ مربیان یا والدین؟
اگر اپراتورها بخواهند دسترسی به بعضی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی را برای کودکان و نوجوانان محدود کنند، این کار با چه معیاری باید انجام شود؟
محمد داوری، مدرس سواد رسانه می‌گوید: «جایگاه کارشناسی کمیت و کیفیت دسترسی به اینترنت این موضوع به متخصصان حوزه تعلیم و تربیت و کارشناسان و روانشناسان تربیتی اختصاص دارد و متولی اصلی باید آموزش و پرورش و متولیان حوزه تعلیم و تربیت باشند.»
او با اشاره به اینکه نظارت بر دانش‌آموزان مقاطع مختلف باید با هم متفاوت باشد، تاکید می‌کند: «بدترین کسانی که می‌توانند اعمال محدودیت کنند اولیا هستند زیرا وسواس‌های بی‌جایی دارند که چالش‌های بین آن‌ها و فرزندانشان را بیشتر می‌کند. اولیا درک ضعیفی از مزایا و کارکردهای آموزشی فضای مجازی دارند و کسی هم به آن‌ها نقد نمی‌کند.»
از زمان فراگیر شدن اینترنت در ایران و مخصوصا رونق گوش‌های تلفن همراه، همیشه صدای هشدار درباره معایب و مضرات اینترنت به گوش می‌رسد. داوری در این‌باره می‌گوید: «وقتی عده‌ای فضای مجازی را صرفا تهدید بدانند، محدودیت و کنترل را به حداکثر می‌رسانند. در بحث محتوای شبکه‌های اجتماعی و فضای اینترنت فرصت‌ها بیشتر از تهدیدها است اما بسیاری از فرصت‌ها را به دلیل همین نگرش تهدیدآمیز از دست داده‌ایم.»
حضوری؟ مجازی؟
چند ماه دیگر که آلودگی هوای پایتخت و شهرهای بزرگ شروع شود، آموزش‌ها به فضای مجاز و برنامه «شاد» منتقل خواهد شد. ۵ سال است که دانش‌آموزان در اینترنت برای خودشان شبکه درسی دارند و در کلانشهرها هر سال چند ماه به صورت مجازی درس می‌خوانند. در این مدت رایج‌ترین سیم‌کارت‌هایی که در دست کودکان و نوجوانان قرار گرفته، سیم‌کارت دوم و سوم پدر و مادرهایشان است. در تبلیغات اپراتورها هم تاکید بیشتر بر طرح‌های اینترنت ارزان‌تر و سریع‌تر است و موضوع نظارت بر نوجوان‌ها کنار گذاشته شده است.
تاریخچه سیم‌کارت‌های کودکان
همراه اول:
درسا
همراه اول در اردیبهشت ۹۴ از سیم‌کارت کودک و نوجوان خود با نشان تجاری درسا رونمایی کرد. این نوع سیم کارت قابلیت تماس صوتی و پیامک نداشت و فقط به اینترنت داخلی وصل می‌شد. سیم کارت درسا اکنون دیگر عرضه نمی‌شود
انارستان
در سال ۹۹ همراه اول سیم‌کارت انارستان را عرضه کرد که تمام امکانات مکالمه، پیامک و اینترنت پرسرعت را دارد اما تنها امکان دسترسی به سایت‌های گزینش شده مناسب کودکان و نوجوانان که به «فهرست سفید» موسوم است را ممکن می‌کند. در سایت انارستان نمی‌شود فهرست مذکور را دید اما امکان ثبت سایت‌های جدید برای بررسی و ورود به فهرست سفید وجود دارد.
این سیم کارت که با سرشماره ۰۹۹۴ شروع می‌شود امروزه تنها سیم‌کارتی به شمار می‌رود که دسترسی آن از ابتدا محدود است.
شاد
در شبکه شاد متعلق به آموزش و پرورش، تبلیغات سیم‌کارتی به نام «نوجوان» دیده می‌شود که به افراد ۶ تا ۱۸ ساله تعلق می‌گیرد و هر کس می‌تواند فقط یک سیم‌کارت به نام خود داشته باشد. سیم کارت نوجوان که در سال ۱۴۰۰ به بازار آمد امتیاز یا محدودیت خاصی ندارد و برای نظارت بر اینترنت روی آن، والدین باید طرح «بومینو» همراه اول را از گوشی خودشان فعال کنند. این سیم‌کارت دائمی است و به دلیل تبلیغ در شبکه شاد به نام سیم‌کارت شاد شناخته می‌شود.
ایرانسل:
کوشا
در سال ۱۴۰۰ اپراتور ایرانسل سیم‌کارت کوشا را به بازار عرضه کرد. دسترسی پیش‌فرض این سیم‌کارت به اینترنت داخلی بود و برای استفاده در اپلیکیشن شاد اینترنت رایگان داشت. به جز سیم‌کارت فیزیکی، طرح کوشا هم برای محدود کردن اینترنت روی دیگر سیم‌کارت‌های ایرانسل ساخته شد. سیم کارت کوشا اکنون در سایت ایرانسل وجود ندارد.
رایتل:
کودک
رایتل در سال ۹۴ سیم‌کارت کودک را ارائه کرد که به آپارات کودک، شبکه پویا و اپلیکیشن نبات متصل می‌شد. این سیم‌کارت اکنون در سایت رایتل وجود ندارد. اکنون مشترکان رایتل با استفاده از سرویس کودک و نوجوان این اپراتور می‌توانند اینترنت روی سیم‌کارت فرزندان خود را محدود کنند.
همشهری آنلاین- محمد سرابی